Doanh nghiệp nhà nước TPHCM: Không nên lặp lại mô hình cũ

(KTSG Online) - Thay vì thành lập các tổng công ty nhà nước, TPHCM có thể nâng cấp cách thức đầu tư công. Mô hình có thể hướng đến là một quỹ đầu tư nhà nước nhưng hoạt động theo nguyên tắc thị trường và không bị chi phối bởi các mệnh lệnh hành chính.

• Temasek rót hàng tỉ đô la vào ‘nông nghiệp đô thị’
• TPHCM đặt mục tiêu giải ngân hết 84.400 tỉ đồng đầu tư công trong năm nay

Trong lúc TPHCM đang cân nhắc thành lập 5 tổng công ty nhà nước để dẫn dắt các lĩnh vực trọng điểm như hạ tầng, nhà ở xã hội, công nghệ cao và giao thông công cộng, tôi cho rằng thành phố cần một mô hình khác. Đó là một tổ chức đầu tư công thông minh, không phải thêm một bộ máy doanh nghiệp nhà nước hành chính.

Việc thành lập doanh nghiệp nhà nước với mục tiêu “kiến tạo phát triển” không phải là điều mới. Việt Nam từng triển khai hàng loạt doanh nghiệp nhà nước trong quá khứ và nhiều trong số đó đã trở thành gánh nặng ngân sách hoặc phải tái cơ cấu sau khi lỗ kéo dài.

Sự khác biệt lần này là gì? Nếu chỉ đổi tên nhưng vẫn giữ mô hình quản trị cũ, vừa quản lý hành chính vừa làm kinh doanh  thì hiệu quả rất dễ rơi vào vòng lặp cũ: đầu tư dàn trải, thiếu minh bạch và khó đánh giá hiệu quả theo cơ chế thị trường.

Thay vào đó, TPHCM có thể cân nhắc mô hình một quỹ đầu tư nhà nước rất thành công như Temasek của Singapore.

Singapore không thành lập các tổng công ty hành chính để can thiệp vào thị trường mà lập Temasek Holdings, một quỹ đầu tư nhà nước hoạt động như một nhà đầu tư chuyên nghiệp: có hội đồng độc lập, công bố tài chính hằng năm và đánh giá hiệu quả đầu tư bằng các chỉ số định lượng rõ ràng.

Temasek không trực tiếp xây dựng nhà ở hay vận hành tàu điện nhưng nắm giữ cổ phần chiến lược, đầu tư có chọn lọc và tạo ra cơ hội cho khu vực tư nhân phát triển mạnh mẽ. TPHCM có thể học từ mô hình này. Một “Temasek TPHCM” có thể nắm giữ vốn nhà nước, đầu tư vào hạ tầng, năng lượng, số hóa, nhưng hoạt động theo nguyên tắc thị trường và không bị chi phối bởi các mệnh lệnh hành chính.

Một nguyên tắc cần thực hiện là cái gì tư nhân đã làm tốt thì Nhà nước không nên làm. Chúng ta không thể vừa kêu gọi tư nhân đầu tư vừa tiếp tục để các doanh nghiệp nhà nước “cạnh tranh ngầm” trong các lĩnh vực mà tư nhân đã chứng minh được hiệu quả. Chỉ đạo của Thủ tướng rất rõ ràng: “Những gì tư nhân làm được và làm tốt thì Nhà nước dứt khoát không làm.”

TPHCM hiện có 46 doanh nghiệp nhà nước, trong đó có 22 công ty dịch vụ công ích cấp quận, huyện. Nhiều trong số này đang hoạt động ở các lĩnh vực mà tư nhân đã và đang làm rất hiệu quả, từ thu gom rác, cây xanh, kho bãi, đến bất động sản và logistics.

Điều cần làm không phải là lập thêm doanh nghiệp nhà nước mà là kiên quyết cổ phần hóa những doanh nghiệp nhà nước trùng lĩnh vực với khu vực tư nhân, để tập trung nguồn lực cho những nơi thị trường chưa thể vươn tới.

Không ai phủ nhận vai trò kiến tạo của Nhà nước. Thế nhưng, kiến tạo không đồng nghĩa với việc “ôm việc”. Đầu tư công chỉ nên tập trung vào các lĩnh vực mang tính nền tảng mà tư nhân chưa muốn hoặc chưa thể đầu tư hiệu quả, như dữ liệu mở và hạ tầng số đô thị; giao thông công cộng khối lượng lớn (metro, BRT); nhà ở xã hội, nhà ở công nhân; chuyển đổi năng lượng, xử lý rác và hạ tầng xanh.

Ngay cả trong các lĩnh vực này, vai trò của nhà nước nên là thiết kế chính sách, góp vốn ban đầu, đấu thầu công khai, chứ không phải trực tiếp đầu tư, xây dựng hay vận hành.

Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân đã xác định rõ: khu vực tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Nếu tiếp tục mở rộng doanh nghiệp nhà nước mà không đi cùng cải cách thể chế thì không chỉ làm chậm lại đổi mới mà còn vô tình làm suy yếu chính nguồn lực tư nhân mà cả hệ thống đang cố gắng khơi thông.

Đã đến lúc TPHCM lựa chọn một con đường khác. Không phải mở rộng bộ máy mà là nâng cấp cách thức đầu tư công; không phải thành lập thêm tổng công ty mà là xây dựng một tổ chức nắm giữ và đầu tư vốn công hiện đại, minh bạch, hiệu quả, và kiểm soát rủi ro tốt hơn.

Không cần nhà nước mạnh hơn thị trường. Chúng ta cần một nhà nước biết đầu tư đúng chỗ, đúng cách và đúng vai.